Split

Split jest trzecim co do wielkości miastem Chorwacji i drugim po Rijece portem położonym nad rozległą zatoką, pomiędzy wzgórzem, na którym znajduje się twierdza Girpe oraz górzystym półwyspem Marjan. Od strony północno-zachodniej wznoszą się grzbiety gór Kozjak, które od wschodu łączą się z potężnym łańcuchem gór Mosor. Najbardziej znaczące miasto Dalmacji liczy ponad 20 000 mieszkańców. Jest tu najważniejszy port leżący na wybrzeżu dalmatyńskim i rozwinięty przemysł. Split to ceniony ośrodek sportu. Klub piłki nożnej Hajduk Split znany jest na całym świecie, a miejscowa drużyna koszykówki osiąga poziom europejski.

Miasto zostało zbudowane wokół zatoki na południowym brzegu półwyspu, osłoniętego od strony otwartego morza przez liczne wyspy. Zaczął powstawać w murach opustoszałego pałacu Dioklecjana cesarza który zapisał się na kartach historii jako okrutny prześladowca chrześcijan iliryjskich i mezyjskich. Kazał on zbudować tutaj w latach 295-305 pałac, w którym spędził ostatnie chwile swojego życia. Po jego śmierci służył on kolejnym władcom Rzymu. W VII w., po opuszczeniu leżącej w pobliżu kolonii Salona wielu mieszkańców Dalmacji przybyło do Splitu i zamieszkało za wysokimi murami pałacu, gdzie ich potomkowie żyją po dziś dzień.

Górzysta okolica i nadmorskie położenie nadają miastu specyficzny koloryt. Niezliczone rzesze turystów przyciąga stare miasto. Wyrosło na historycznym miejscu i otoczone jest murem, który wznieśli Rzymianie. Miasto pozostawało pod kontrolą najpierw Bizancjum, a polem Chorwacji, ale od XII do XIV w. średniowieczny Split cieszył się całkowitą autonomią. Zachodnia część starego miasta, pochodzi z tego okresu. Obecnie mieści się tu siedziba władz miasta. Natomiast teren wokół murów pałacu był zawsze centrum życia kościelnego.

Między IV i III w. p.n.e. Grecy z Issa (Vis) założyli osadę nad zatoką na południe od dzisiejszego miasta, którą nazwali Aspalathos. W czasach rzymskich leżąca opodal Salona była stolicą Dalmacji. Stąd pochodził cesarz Dioklecjan. Kiedy w 295 r. rozpoczęto budowę pałacu w pobliżu miejsca urodzenia cesarza, położono tym samym kamień węgielny pod miasto Split.

Na początku VII w. Awarowie zniszczyli miasto Salona, a ludność schroniła się w starym pałacu Dioklecjana, w którym po śmierci jego budowniczego nie przebywał żaden z cesarzy. Potężne mury pałacu dawały schronienie przed wrogiem. Ironią losu było, że ludność, która zajęła pałac, to w przeważającej większości chrześcijanie. Dioklecjan chciał ich całkowicie wytępić. Oni to przekształcili mauzoleum Dioklecjana w kościół (późniejsza katedra), a główna świątynia pogańska stała się baptysterium.

W 1420 r. Split został podbity przez Wenecję, co doprowadziło do powolnego upadku miasta. W XVII w. wokół miasta zbudowano grube mury, które miały chronić je przed Turkami. W 1797 r. region przypadł Austrii, której rządy trwały do 1918 r., z krótką przerwą podczas wojen napoleońskich. Od 1945 r. Split stał się dużym ośrodkiem przemysłowym z wielkimi osiedlami. Ponieważ przetrwała także spora część starówki, kombinacja różnych stylów sprawia, że jest to jedno z najbardziej fascynujących miast w Europie. Miasto stanowi również doskonałą bazę do wycieczek, więc warto się tu zatrzymać na kilka dni.

Na pierwszy rzut oka wydaje się, że Split wyszedł bez szwanku z wojny toczącej się w sąsiedniej Bośni i Hercegowinie, nie widać l u wielu śladów działań wojennych. Czołową pozycję wśród miast dalmatyńskich Split zachował do dnia dzisiejszego. W Splicie jest o wiele więcej rzeczy godnych zwiedzenia. Stare miasto jest wielkim muzeum pod gołym niebem, tym ciekawszym, że nadal toczy się tam zwykłe życie. Pałac Dioklecjana stojący nad zatoką, jest jedną z najwspanialszych, zachowanych do dziś, rzymskich budowli na całym świecie. Został zbudowany jako potężna, prostokątna forteca, otoczona murami o wymiarach 215 na 180 m, które zostały wzmocnione wieżami. Rezydencja cesarska, świątynie i mauzoleum, leżały na południe od głównej drogi, łączącej wschodnią i zachodnią bramę.

Wejście do centralnie położonej części parterowej pałacu, znajduje się przy Obala hrvatskog narodnog preporoda 22. Na lewo widać odkopane sale podziemi, które chociaż puste, robią olśniewające wrażenie. Przez przejście dociera się do perystylu, malowniczego, otoczonego kolumnami placu, gdzie wznosi się wieża neoromańskiej katedry. Przedsionek w przejściu na parterze, na południowym krańcu perystylu, przykryty kopułą z oculusem, jest również bardzo interesujący. Ścieżka, odchodząca od perystylu, naprzeciwko katedry, prowadzi do świątyni Jupitera, gdzie obecnie mieści się baptysterium.

Po wschodniej stronie perystylu stoi katedra, zamieniona w mauzoleum Dioklecjana. Jedyną pamiątką po cesarzu jest rzeźba jego głowy w okrągłym, kamiennym wieńcu z kwiatów poniżej kopuły, dokładnie powyżej barokowego ołtarza z białego marmuru. Warto zwrócić uwagę na romańskie, drewniane drzwi i kamienną ambonę. Za małą opłatą można wejść na wieżę.

Zachodnia brama pałacu prowadzi na średniowieczny Narodni trg, na którym znajduje się stary ratusz z XV w., zbudowany w stylu weneckiego gotyku. Na Trgu Braće Radicia, pomiędzy Narodnim trgiem a zatoką, stoi północna wieża, pochodząca z weneckiego zamku garnizonowego z XV w., który niegdyś stal nad brzegiem morza. Wschodnia brama pałacu prowadzi na teren targu.

W średniowieczu szlachta i bogaci kupcy budowali swoje rezydencje w obrębie murów pałacowych, a w jednym z takich budynków, w pałacu Papalić przy ulicy Papalićeva 5, obecnie znajduje się Muzeum Miejskie. Po przejściu przez północną bramę pałacu można obejrzeć potężną rzeźbę (z 1929 r.) Ivana Meśtrovicia, przedstawiającą Gregoriusa z Nin, słowiańskiego przywódcę religijnego z X w., który walczył o prawo odprawiania mszy po chorwacku.

Warto także wstąpić do Muzeum Archeologicznego, Zrinjsko-Frankopanska 25 km na północ od miasta. Najlepsza z drogocennych kolekcji, pochodząca z 1820 r. znajduje się w ogrodzie na zewnątrz. Przedmioty umieszczone w gablotach byłyby jeszcze ciekawsze, gdyby napisy nie były tylko w języku chorwackim. Muzeum w chwili opracowywania przewodnika było nieczynne.

Miłym kontrastem jest pobyt w Galerii Meśtrovicia, Śetaliste Ivana Meśtrovicia 46. Można tutaj obejrzeć ciekawą, dobrze zaaranżowaną kolekcję prac tego znakomitego rzeźbiarza, który wzniósł budynek galerii jako osobistą rezydencję w latach 1931-39. Początkowo zamierzał spędzić tu ostatnie lata życia, jednak zaraz po II wojnie światowej zdecydował się wyemigrował do USA.

Od Galerii Mestiwicia można iść prosto na wzgórze Marjan. Idź w górę ulicy Tonća Petrasova Marovicia po zachodniej stronie galerii i podążaj prosto schodami do ulicy PutMeja.Skręćw lewo i idź na zachód, do Putu Meja 76. Szlak zaczyna się po zachodniej stronie tego budynku. Na wzgórzu Marjan rozpoczyna się trasa przez las, jest tu stara kaplica, miejskie zoo i doskonały punkt widokowy.