Baška

To stare miasteczko położone jest w południowo-wschodniej części wyspy, nad zatoką zamkniętą po obu stronach białymi wapiennymi skałami o cudownych kształtach. Otoczona bujną roślinnością, najdłuższa u wybrzeży Adriatyku żwirowa plaża, wokół której powstały ośrodki wypoczynkowe nadające miastu turystyczny charakter, jest ulubionym miejscem odpoczynku mieszkańców i turystów. Malowniczo położona u stóp wysokiego pasma dyrskiego, i może z powodzeniem konkurować z Krkiem, stanowi też doskonała bazę wypadowa do pieszych wędrówek po okolicy. Najlepszym punkiem widokowym w miasteczku jest usytuowana na wzgórzu kaplica Sveti lvan.

Najwcześniej założono tu osadę rzymską, która kilka wieków później rozrosła się wokół kościółka św. Marka. W okresie średniowiecza ludność zaczęła przenosić się na pobliską skalistą górę. Tym sposobem na surowym szczycie powstał w XII w. Stari Grad, który jeszcze nie zdążył się w pełni rozwinąć, a już został spalony przez Wenecjan. Wówczas na brzegu morza powstało dolne miasteczko zwane Primorjem. Dzisiaj ośrodek ma niecodzienny, wydłużony kształt, a przez jego teren biegnie długa ulica, od której odgałęziają się wąskie dróżki prowadzące w kierunku wybrzeża. Za zabytkowym kościołem z 1722 r. teren nieregularnie się rozszerza. Najdziwniejszy kształt mają jednak tutejsze domy: architekci, jakby sugerując się wydłużonym kształtem wyspy, projektowali budynki wąskie i wysokie, które wyglądają jak wieże.

W średniowiecznej osadzie na szczycie wzgórza stał potężny kasztel Frankopanów. Dziś nie pozostał po nim nawet najmniejszy kamień, gdyż wraz z całym miastem został spalony przez Wenecjan w 1380 r. Zabudowa miejska na wysokim wzgórzu może dziwić podróżnego, który przypadkiem trafił do miasteczka i nic o nim nie wie, ale trzeba pamiętać, że podyktowane to byto względami bezpieczeństwa, swego czasu ważniejszymi niż niedogodności komunikacyjne.

Ludzie, wynajmujący pokoje w Baśce zapewne nie chcą by turysta spał w samotności. Zarówno w agencjach jak i w domach z wywieszką znalezienie pokoju 1-osobowego jest prawie niemożliwe. Większość właścicieli nie wynajmuje też pokoi na jedną noc, odsyłając turystów do hotelu. Do Baśki napływa tak wielu niemieckich i austriackich letników, że gospodarze mogą sobie pozwolić na dyktowanie warunków i zawyżanie cen.

Baska to także najstarszy ośrodek piśmiennictwa w języku narodowym, z którego pochodzi najstarszy zabytek pisany głagolicą, tzw. Kscunskii Ploca. We wczesnoromańskim kościele św. Lucji w miejscowości Juradvor położonej kilometr od Baśki przechowywany jest odlew słynnej płyty (oryginał znajduje się w muzeum w Zagrzebiu), na której utrwalony napis jest najstarszym tego typu zabytkiem w języku chorwackim. Przeor klasztoru Drźin kazał wyryć głagolicą akt darowizny ziemi pod klasztor i kościół nadany przez chorwackiego króla Zvonimira na rzecz opata.